Israel và Hamas ngày 10/10 bắt đầu thực hiện thỏa thuận hòa bình giai đoạn một, trong nỗ lực chấm dứt chiến sự Gaza mà Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy. Tình hình thực địa đã có tiến triển nhất định sau một tháng thực thi. Hai bên ngừng bắn, trao đổi con tin – tù nhân, Israel rút bớt lực lượng khỏi Gaza, tạo điều kiện để viện trợ nhân đạo vào Gaza.
Tuy nhiên, nền hòa bình mong manh này đang đối mặt nguy cơ sụp đổ bất cứ lúc nào, với “ngòi nổ tiềm tàng” là Rafah, thành phố ở miền nam Gaza. Theo thỏa thuận hòa bình, binh sĩ Israel rút về sau “ranh giới vàng”, kiểm soát khoảng 53% lãnh thổ Gaza để tạo điều kiện trao đổi con tin – tù nhân.
Khi Israel thiết lập “ranh giới vàng”, nhiều tay súng Hamas đã không thể rút về khu vực nhóm vũ trang kiểm soát sau ranh giới, vì nếu rời đường hầm trú ẩn để lên mặt đất, họ sẽ bị binh sĩ Israel phát hiện. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) ước tính nhóm cố thủ trong đường hầm có khoảng 200 người.
Họ được ví như những chiến binh “chuột chũi”, ẩn nấp trong các địa đạo và tiến hành các cuộc phục kích bất ngờ nhắm vào binh sĩ Israel. Những cuộc phục kích như vậy đã khiến IDF hai lần cáo buộc Hamas vi phạm lệnh ngừng bắn và mở chiến dịch không kích đáp trả, gây thương vong lớn.
Tình hình bắt đầu tăng nhiệt từ ngày 19/10, khi IDF cáo buộc một nhóm “chiến binh chuột chũi” Hamas tấn công binh sĩ nước này ở Rafah, thành phố do Israel kiểm soát. Cuộc tấn công khiến hai binh sĩ Israel thiệt mạng, châm ngòi cho đợt tập kích đáp trả dữ dội của IDF trên khắp Gaza, khiến 45 người chết.
9 ngày sau, Israel tiếp tục cáo buộc Hamas tấn công làm khiến một binh sĩ IDF thiệt mạng ở Rafah và không kích Gaza lần nữa, khiến hơn 100 người Palestine chết, đánh dấu ngày đẫm máu nhất kể từ khi ngừng bắn.
Hamas đã tìm cách tách mình khỏi những tay súng “chuột chũi” cố thủ trong hầm ngầm, từ chối tuân thủ thỏa thuận ngừng bắn. Lữ đoàn Al-Qassam, cánh vũ trang của nhóm, nói họ đã mất liên lạc với nhóm tay súng ở Rafah từ tháng 3 và không biết gì về cuộc đụng độ. Đây được coi là dấu hiệu cho thấy Hamas xem các tay súng “chuột chũi” này là nhóm tự phát không còn thuộc sự quản lý của họ.
Sau khi Tổng thống Trump cũng cho rằng giới lãnh đạo Hamas có thể không liên quan đến các vụ phục kích, Israel tuyên bố tiếp tục duy trì thỏa thuận ngừng bắn, nhưng diễn biến cho thấy tình hình ở Rafah có thể khiến nỗ lực thiết lập hòa bình ở Gaza sụp đổ bất cứ lúc nào.
Reuters dẫn các nguồn tin nói nhóm tay súng Hamas dưới đường hầm ở Rafah có thể không biết về lệnh ngừng bắn sau khi liên lạc với sở chỉ huy bị cắt đứt, nên tiếp tục có những động thái tập kích lực lượng Israel.
Trong bối cảnh đó, việc xử lý nhóm tay súng “chuột chũi” này như thế nào có thể là chìa khóa cho thỏa thuận ngừng bắn. Kênh Channel 12 của Israel ngày 3/11 đưa tin Mỹ đang thúc giục Israel thiết lập hành lang an toàn cho nhóm tay súng Hamas rút lui.
Đặc phái viên Witkoff tuần trước nói có thể coi việc xử lý khủng hoảng Rafah là “dự án thử nghiệm” để giải giáp Hamas ở Gaza về sau. Một đề xuất đang được các bên đang xem xét là thành viên Hamas chấp nhận đầu hàng, bỏ vũ khí, sau đó được ân xá hoặc trục xuất sang quốc gia thứ ba, trong khi những đường hầm mà nhóm ẩn náu sẽ bị phá hủy
Channel 12 cho biết IDF có thể mở hành lang an toàn nếu Hamas trao trả thêm thi thể con tin. Hamas đã trả tự do cho 20 người và thi thể 23 trong số 28 con tin đã chết. Đổi lại, Israel phóng thích 250 người Palestine đang ngồi tù tại nước này cùng 1.700 người Palestine bị bắt sau ngày 7/10/2023, bàn giao thi thể 300 người.
Hamas ngày 9/11 bàn giao thêm thi thể của binh sĩ Israel bị bắt làm con tin từ năm 2014. Nhóm cho biết Gaza bị tàn phá khiến việc tìm kiếm các thi thể gặp khó khăn, còn Israel cáo buộc đối phương câu giờ.
Israel đến nay vẫn giữ quan điểm cứng rắn. Một quan chức Israel khẳng định Thủ tướng Benjamin Netanyahu “kiên quyết giải giáp Hamas, phi quân sự hóa Gaza trong khi loại bỏ những tay súng đe dọa binh sĩ nước này”. Bộ trưởng Năng lượng Eli Cohen tuyên bố các tay súng ở Rafah “phải bị tiêu diệt hoặc ra đầu hàng, chỉ được mặc quần lót và mang cờ trắng”.
Các quan chức Mỹ lo ngại rằng nếu Israel tìm cách hạ sát nhóm tay súng, mọi nỗ lực hòa bình có thể sụp đổ.
Kushner, con rể của ông Trump, đã đến Israel ngày 10/11 và gặp Thủ tướng Netanyahu. Nguồn thạo tin nói cuộc gặp bàn về các tay súng Hamas còn mắc kẹt ở Rafah và một lực lượng ổn định quốc tế để triển khai ở Gaza cho giai đoạn tiếp theo.
Sau cuộc gặp, Thủ tướng Netanyahu nhấn mạnh chiến sự “chưa kết thúc” và Israel sẽ đạt mục tiêu, “bất kể theo cách dễ hay khó”. Phát ngôn viên chính phủ Israel cho biết Tel Aviv sẽ phối hợp với Washington khi ra chính sách về Gaza.
Trong khi đó, Hamas đã thay đổi cách phản ứng, chuyển sang đổ lỗi cho Israel. Nhóm kêu gọi các nước trung gian tìm giải pháp để đảm bảo lệnh ngừng bắn được duy trì, ngăn đối phương “ngụy tạo lý do để vi phạm”.
“Israel chịu hoàn toàn trách nhiệm cho cuộc đối đầu với các chiến binh của chúng tôi ở Rafah, những người đang tự vệ ở khu vực do Israel kiểm soát”, Hamas cho biết ngày 9/11. “Khái niệm đầu hàng hay tự nộp mình không tồn tại trong từ điển của Lữ đoàn Al-Qassam”.
Như Tâm (Theo Times of Israel, Reuters, PNN)