Tổng thống Mỹ Trump đã biến thuế quan thành trọng tâm nhiệm kỳ. Ông viện dẫn Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA), luật được thiết kế cho các trường hợp khẩn cấp quốc gia, để công bố áp đặt thuế đối ứng với hầu hết đối tác thương mại của Mỹ từ hồi tháng 4.
Đòn thuế này đang đối mặt thách thức pháp lý trong vụ kiện do Tòa án Tối cao thụ lý. Trong phiên tranh luận với luật sư của chính quyền Trump hồi tuần trước, thẩm phán Tòa án Tối cao Mỹ tỏ ra hoài nghi rằng Tổng thống có thẩm quyền pháp lý để áp đặt thuế quan quy mô lớn với hầu hết các nước. Thẩm phán lưu ý Hiến pháp trao quyền đánh thuế cho quốc hội và ông lo ngại quyền lực hành pháp đang bị mở rộng quá mức.
IEEPA được quốc hội Mỹ thông qua năm 1977, dưới thời tổng thống Jimmy Carter. Đạo luật trao quyền điều tiết thương mại cho tổng thống sau khi tuyên bố tình trạng khẩn cấp để đối phó “bất kỳ mối đe dọa bất thường nào nhằm vào an ninh quốc gia, chính sách đối ngoại hoặc kinh tế Mỹ bắt nguồn hoàn toàn hoặc phần lớn từ ngoài Mỹ”.
Đạo luật cho phép tổng thống “chặn các giao dịch, đóng băng tài sản để đối phó với nguy cơ” và phải báo cáo tình hình với quốc hội 6 tháng một lần. Trong trường hợp Mỹ bị tấn công, tổng thống có thể tịch thu tài sản liên quan đến quốc gia, tổ chức hoặc cá nhân hỗ trợ cuộc tấn công đó.
Nhà Trắng tin họ sẽ thắng kiện. Tuy nhiên, các trợ lý đã dành nhiều tuần để lên chiến lược để bảo vệ đòn thuế của Tổng thống nếu tòa án phán quyết ông vượt quá thẩm quyền.
“Họ biết rõ rằng có một số đạo luật khác có thể sử dụng để bảo toàn thẩm quyền đánh thuế”, Everett Eissenstat, cựu phó giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Nhà Trắng trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, nói.
Nhà Trắng đã phát động hơn 10 cuộc điều tra theo Mục 232 Đạo luật Mở rộng Thương mại năm 1962 về việc nhập khẩu gỗ xẻ, chất bán dẫn, dược phẩm và khoáng sản quan trọng. Điều khoản này cho phép Tổng thống áp thuế hoặc sử dụng các biện pháp thương mại khác nếu hàng hóa nhập khẩu bị xem là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia Mỹ.
Chính quyền ông Trump cũng đã sử dụng Mục 301 trong Đạo luật Thương mại năm 1974 để điều tra các hoạt động thương mại của Brazil gồm dịch vụ kỹ thuật số, thuế quan ethanol và bảo vệ sở hữu trí tuệ.
Tuy nhiên, việc áp thuế theo các điều khoản này chỉ được tiến hành sau khi hoàn tất cuộc điều tra.
Mục 122 trong Đạo luật Thương mại năm 1974 cũng có thể là một lựa chọn thay thế của chính quyền Trump. Nó cho phép Mỹ áp thuế quan lên tới 15% không quá 150 ngày trừ khi quốc hội nhất trí gia hạn. Đây là điều khoản sử dụng trong phạm vi hẹp nhằm giải quyết các tình huống khẩn cấp về thâm hụt thương mại.
Một lựa chọn khác là Mục 338 trong Đạo luật Thuế quan của Mỹ năm 1930, dù điều khoản này hiếm khi được sử dụng trong gần một thế kỷ tồn tại. Về lý thuyết, nó có thể cho phép ông Trump nhanh chóng áp thuế quan lên tới 50% đối với bất kỳ quốc gia nào, nếu có thể giải thích họ có hành động “phi lý” hoặc “phân biệt đối xử”, gây tổn hại thương mại Mỹ.
Mục 338 không yêu cầu điều tra trước khi áp đặt, nhưng điều khoản này cũng có thể đối mặt với các thách thức pháp lý tương tự IEEPA nếu chính quyền sử dụng.
Việc chuẩn bị “kế hoạch B” cho thấy Nhà Trắng rất coi trọng vấn đề thuế quan. Ở hậu trường, các cố vấn thương mại và pháp lý cũng chuẩn bị sẵn cho trường hợp chính quyền thua kiện một phần, tức tòa án chỉ cho phép sử dụng đạo luật IEEPA năm 1977 trong một số trường hợp.
Một số trợ lý Nhà Trắng lạc quan Tòa án Tối cao sẽ không tước bỏ công cụ đàm phán ưa thích của ông Trump. “Chúng tôi đang sử dụng một đạo luật mà quốc hội đã thông qua, trong đó trao quyền cho nhánh hành pháp để giải quyết các trường hợp khẩn cấp quốc gia”, một quan chức Nhà Trắng giấu tên nói.
Hai nhà ngoại giao châu Âu giấu tên cũng nhận định Tòa án Tối cao Mỹ sẽ không bác bỏ tất cả chính sách thuế của chính quyền và nếu có, điều đó cũng không làm thay đổi động lực hiện tại. Trong khi đó, các đối tác thương mại lớn của Mỹ đều tin rằng nếu IEEPA bị hạn chế, ông Trump sẽ tìm cách tái áp đặt thuế quan dù bằng cách này hay cách khác.
Chính quyền ông Trump nói rằng thuế quan đang giúp khôi phục ngành công nghiệp Mỹ và cảnh báo một phán quyết chống lại chính quyền sẽ buộc Mỹ phải hoàn trả hàng chục tỷ USD cho các nước, gây căng thẳng cho tài chính quốc gia.
Trong một bài đăng trên mạng xã hội, ông Trump nói “nếu một tổng thống không thể sử dụng nhanh chóng và linh hoạt quyền lực thuế quan, chúng ta sẽ không có khả năng tự vệ và thậm chí có thể dẫn tới phá hoại đất nước”.
Hiện rất khó để dự đoán khi nào Tòa Tối cao Mỹ ra phán quyết cuối cùng về vụ kiện. Giới quan sát nhận định tiến trình có thể mất vài tháng.
Giáo sư luật Christine Abely của Đại học New Hampshire nhận định phán quyết của tòa án sắp tới sẽ có tác động sâu rộng, đặc biệt nếu thẩm phán đứng về phía Tổng thống. “Đây sẽ là sự thay đổi căn bản trong cách hiểu về thẩm quyền của Tổng thống về áp đặt thuế quan”, Abely nói.
Thanh Tâm (Theo Politico, Washington Post)