Nghị sĩ Cộng hòa Riley Moore, người được Tổng thống Donald Trump giao nhiệm vụ phụ trách cuộc điều tra “tình trạng các chiến binh Hồi giáo tàn sát người Cơ đốc giáo” ở Nigeria, hôm 9/11 tuyên bố Mỹ có thể tung ra nhiều biện pháp để đối phó “nạn diệt chủng” ở quốc gia châu Phi này, từ trừng phạt cho đến một cuộc tấn công quân sự.
Nhiều thành viên Cộng hòa cũng có quan điểm cứng rắn tương tự, kể từ khi Tổng thống Trump hôm 1/11 đe dọa trên mạng xã hội rằng sẽ thực hiện hành động quân sự và cắt bỏ mọi viện trợ cho chính phủ Nigeria, đồng thời chỉ đạo Lầu Năm Góc chuẩn bị phương án.
Lời đe dọa được đưa ra một ngày sau khi ông Trump cáo buộc Nigeria, quốc gia đông dân nhất châu Phi, vi phạm tự do tôn giáo và đưa nước này trở lại danh sách “quốc gia đặc biệt đáng quan ngại” theo Đạo luật Tự do Tôn giáo Quốc tế. Tổng thống Mỹ lập luận rằng “Cơ đốc giáo đang đối diện họa diệt vong tại Nigeria khi hàng nghìn tín đồ đã bị sát hại hàng loạt bởi các phần tử Hồi giáo cực đoan”.
Trước đó, thượng nghị sĩ Cộng hòa Ted Cruz và các lãnh đạo Cơ đốc giáo ở Mỹ đã tiến hành một chiến dịch vận động hành lang, gây áp lực kéo dài nhiều tháng nhằm kêu gọi chính quyền Trump “bảo vệ tín đồ Cơ đốc giáo tại Nigeria”.
Thông điệp từ Tổng thống Trump được đưa ra sau cuộc gặp ở Washington giữa những cố vấn hàng đầu và các thành viên hội thuộc hội đồng Cơ đốc giáo Mỹ và sau khi ông xem một đoạn tin tức trên Fox News về chủ đề này.
Theo các nguồn tin, nỗ lực biến vấn đề “bảo vệ người Cơ đốc giáo ở Nigeria” thành ưu tiên của chính quyền đã được chuẩn bị từ lâu, nhưng lời đe dọa hành động quân sự của ông Trump khiến cả những người đang thúc đẩy vấn đề này cũng phải kinh ngạc.
Các chỉ huy Bộ Tư lệnh Mỹ tại châu Phi (AFRICOM) khi nhận được chỉ thị chuẩn bị cho phương án can thiệp quân sự vào Nigeria đã rất bất ngờ và ngay lập tức cảm thấy lo ngại, theo ba nguồn thạo tin.
Các quan chức quân sự Mỹ cho hay nếu được lệnh can thiệp, phương án đầu tiên mà họ tính đến là tiến hành không kích vào căn cứ của các nhóm vũ trang Hồi giáo ở miền bắc Nigeria. Máy bay không người lái (UAV) vũ trang như MQ-9 Reaper hay MQ-1 Predator có thể tấn công một số phương tiện của phiến quân.
Tuy nhiên, họ cho rằng những đòn không kích như vậy sẽ có tác động rất hạn chế tới tình hình trên mặt đất và khó ngăn được hành động của phiến quân. Để có thể ngăn chặn “cuộc diệt chủng”, Mỹ nhiều khả năng sẽ phải tiến hành một chiến dịch trên bộ quy mô lớn như ở Afghanistan hay Iraq.
“Đó sẽ là một chiến dịch thất bại”, tướng về hưu Paul Eaton, sĩ quan lục quân Mỹ từng tham chiến ở Iraq, nhận định. “Người Mỹ không mặn mà gì với việc lặp lại những chiến dịch như vậy”.
Bên trong trụ sở AFRICOM, các sĩ quan tham mưu lên kế hoạch tác chiến bày tỏ lo ngại rằng Mỹ hiện thiếu rất nhiều thông tin tình báo cũng như trang thiết bị cần thiết để hỗ trợ cho việc mở rộng hoạt động sang Nigeria, theo hai nguồn tin am hiểu vấn đề.
Một phương án khác đang được xây dựng là quân đội Mỹ phối hợp với quân đội Nigeria tiến hành các cuộc đột kích để truy quét phiến quân tại vùng nông thôn ở phía bắc. Tuy nhiên, phương án này cũng khó thành công, khi quan hệ Nigeria – Mỹ trở nên căng thẳng vì những lời đe dọa của ông Trump.
Tổng thống Nigeria Bola Ahmed Tinubu cho rằng cáo buộc của Mỹ không phản ánh đúng thực tế và bỏ qua những nỗ lực của chính phủ nước này trong bảo vệ quyền tự do tín ngưỡng.
Theo giới phân tích, Nigeria có dân số 230 triệu người, được phân chia gần như cân bằng giữa người Cơ đốc giáo và người Hồi giáo. Mặc dù bạo lực đôi khi nhắm vào người Cơ đốc giáo, nó cũng ảnh hưởng sâu sắc đến người Hồi giáo, theo giới phân tích.
Tình trạng mất an ninh đang diễn ra trên diện rộng với các cuộc nổi dậy của người Hồi giáo cực đoan ở phía đông bắc đất nước, nạn cướp bóc gia tăng ở phía tây bắc, và xung đột giữa nông dân và người chăn thả gia súc phổ biến ở khu vực miền trung.
Giới quan sát lưu ý bạo lực thường ít liên quan đến tôn giáo mà chủ yếu do tranh chấp đất đai và những khúc mắc cục bộ khác. Theo 5 chuyên gia khu vực, cáo buộc cho rằng chính quyền Nigeria dung túng cho hành vi sát hại người Cơ đốc giáo là không chính xác, song họ thực tế cũng không giải quyết thỏa đáng được vấn đề bạo lực tôn giáo.
Tổng thống Trump thường đứng ra giải quyết những rắc rối mà các cộng đồng Cơ đốc giáo thiểu số trên toàn thế giới phải đối mặt, trong đó có Nigeria.
Năm 2018, tại Vườn Hồng, Nhà Trắng, đứng bên cạnh tổng thống Nigeria lúc bấy giờ Muhammadu Buhari, ông nói bản thân cảm thấy “quan ngại sâu sắc về bạo lực tôn giáo, như hành động đốt nhà thờ, giết hại và đàn áp các tín đồ Cơ đốc giáo” tại nước này. Hai năm sau, Bộ Ngoại giao Mỹ liệt Nigeria vào danh sách “quốc gia đặc biệt đáng quan ngại”, một căn cứ pháp lý nhằm mở đường cho các lệnh trừng phạt đối với những quốc gia vi phạm tự do tôn giáo.
Dưới thời chính quyền Joe Biden, danh sách trên bị xóa bỏ mà không có lời giải thích nào, gây phẫn nộ cho những người ủng hộ nó như Sean Nelson, cố vấn cấp cao của Liên minh Bảo vệ Tự do (ADF).
Theo giới phân tích, Tổng thống Trump dường như đang không nắm bắt đầy đủ bối cảnh chính trị và tôn giáo vô cùng phức tạp của Nigeria. Mặc dù chính phủ Nigeria chưa kiểm soát được bạo lực đang tàn phá đất nước, có rất ít bằng chứng cho thấy họ đang nhắm mắt làm ngơ trước việc người Cơ đốc giáo bị sát hại.
“Chính quyền Nigeria có thể chưa làm tốt công việc của mình, nhưng họ đang chiến đấu với các nhóm bạo lực tôn giáo”, Vincent Foucher, chuyên gia về Nigeria tại Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp, cho biết. “Nigeria thực sự có vấn đề về quản trị nhưng không phải chính quyền cố tình tạo ra điều này hay cảm thấy bằng lòng về nó”.
Ông cho hay vấn đề bạo lực chống lại người Cơ đốc giáo chắc chắn tồn tại ở Nigeria, đặc biệt là tại phía đông bắc, nơi các tay súng thuộc phiến quân Boko Haram và một nhánh của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng đang hoạt động. Năm 2014, gần 300 nữ sinh, phần lớn là người Cơ đốc giáo, đã bị Boko Haram bắt cóc tại thị trấn Chibok, đã khiến dư luận thế giới bị sốc. Tuy nhiên, Foucher cho biết người Hồi giáo ở những khu vực này cũng bị khủng bố.
“Việc một tổ chức nhà thờ hoặc nhóm vận động kêu gọi nước Mỹ chú ý tới các vụ giết hại người Cơ đốc giáo có thể là thích hợp, nhưng việc Mỹ thúc đẩy điều đó như một ưu tiên chính sách thực sự nguy hiểm, vì nó không phản ánh thực tế phức tạp ở khu vực”, James Barnett, chuyên gia về Nigeria, nói.
Mustapha Alhassan, nhà phân tích an ninh làm việc tại Abuja, cho rằng thông điệp đe dọa từ Tổng thống Trump không góp phần giúp người Cơ đốc giáo ở Nigeria được an toàn, mà thậm chí còn đẩy họ vào tình thế nguy hiểm hơn.
Trên thực tế, phát biểu của Tổng thống Mỹ đã lập tức gây bão trên mạng xã hội Nigeria, khiến những chia rẽ cộng đồng âm ỉ bấy lâu bùng phát công khai. Theo Alhassan, phát biểu của ông Trump sau cùng lại có nguy cơ kích động bạo lực mà chính ông lên án, đồng thời làm suy yếu hình ảnh Mỹ ở Nigeria.
“Chúng tôi là một quốc gia có chủ quyền, quốc gia da màu lớn nhất thế giới, một lực lượng gìn giữ hòa bình không chỉ ở Tây Phi mà còn trên toàn khu vực, đồng thời là đồng minh khu vực lớn nhất của Mỹ”, ông nói. “Nhưng rõ ràng không điều gì trong số đó có ý nghĩa với Tổng thống Trump”.
Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)