“Chúng ta đang lãng phí một nguồn tạng vô cùng lớn”, TS.BS Dương Đức Hùng, Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, nói trong Hội nghị khoa học thường niên Hội Ghép tạng Việt Nam ngày 8/11 tại Bệnh viện Quân y 175.
Theo bác sĩ Hùng, Bệnh viện Việt Đức tiếp cận 741 trường hợp có thể hiến tạng trong năm 2024. Trung bình mỗi trường hợp phải tiếp xúc khoảng 8 lần để thuyết phục, nhưng chỉ 36 gia đình đồng ý hiến và cuối cùng chỉ khoảng 20 ca đủ điều kiện để lấy tạng. Công sức bỏ ra lớn, nhưng tỷ lệ thu được tạng cuối cùng vẫn còn khiêm tốn.
Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại nhiều bệnh viện khác trên cả nước. Các khó khăn chính gồm nguồn tạng hạn chế, hành lang pháp lý chưa đồng bộ, tổ chức hệ thống và chuyên môn chưa thống nhất, cùng chi phí thực hiện còn hạn chế. Luật hiện hành từ năm 2006 vẫn yêu cầu phải xin gia đình người chết dù người hiến đã đăng ký, khiến việc khai thác tạng gặp nhiều trở ngại.
Bên cạnh đó, các yếu tố tâm lý, văn hóa và tôn giáo cũng ảnh hưởng đến quyết định hiến tạng. Nhiều gia đình muốn bảo toàn thi thể người thân hoặc lo ngại dị nghị từ cộng đồng. “Việc này khiến nguồn tạng tiềm năng bị bỏ phí”, bác sĩ nhận định.
Về mặt kỹ thuật ghép tạng, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu ấn tượng. GS.TS Phạm Gia Khánh, Chủ tịch Hội Ghép tạng Việt Nam, cho biết dù xuất phát sau thế giới gần nửa thế kỷ, Việt Nam đã phát triển nhanh vượt bậc, từ vị trí khiêm tốn ở Đông Nam Á vươn lên dẫn đầu khu vực, sánh vai với nhiều nước có nền y học phát triển.
Chi phí ghép tạng tại Việt Nam rẻ hơn nhiều so với thế giới, chỉ bằng 1/3 so với trung bình quốc tế, bằng 1/8 ở Thái Lan và 1/24 ở Mỹ. Hiện cả nước có 31 bệnh viện triển khai ghép tạng, tự chủ kỹ thuật lấy ghép và thực hiện nhiều loại ghép khó, ứng dụng thuốc mới và kỹ thuật ngoại khoa hiện đại. Đến cuối năm 2024, Việt Nam đã thực hiện hơn 9.500 ca ghép, với tỷ lệ thành công và chất lượng sống sau ghép ngang tầm các nước phát triển.
Để khắc phục hạn chế nguồn tạng, nhiều bệnh viện đã triển khai hệ thống vận động hiến tạng, giúp tăng cường khả năng tiếp cận tạng hiến. Một số nơi xây dựng quỹ hỗ trợ gia đình người hiến nhằm giảm gánh nặng tâm lý và chi phí. Số lượng người đăng ký hiến tạng đang tăng dần, hiện đạt 143.477 người. Tỷ lệ hiến tạng chết não cũng gia tăng, với 41 ca trong năm 2024 và 50 ca trong 8 tháng đầu năm 2025. Điều này cho thấy Việt Nam có tiềm năng lớn để tăng tỷ lệ sử dụng tạng từ người chết não, nhưng cần vượt qua nhiều rào cản hiện nay để cứu sống nhiều bệnh nhân hơn.
Phát biểu tại hội nghị, thứ trưởng Y tế Nguyễn Tri Thức xâu chuỗi bốn bước quan trọng trong quá trình ghép tạng, nhấn mạnh tầm quan trọng của từng giai đoạn. Bước đầu tiên là truyền thông, nhằm giúp người dân hiểu rõ ý nghĩa và giá trị của việc hiến tạng. Bước thứ hai là công tác điều phối, được đánh giá là cực kỳ quan trọng, nhất là trong mạng lưới 31 bệnh viện ghép tạng hiện nay. Tiếp đến là kỹ thuật ghép và bước cuối cùng là hồi sức cùng điều trị miễn dịch sau ghép.
Theo lãnh đạo Bộ Y tế, kỹ thuật ghép cũng như công tác chăm sóc sau ghép của Việt Nam hiện đã đạt trình độ tốt, cập nhật nhanh và hiệu quả. Tuy nhiên, công tác điều phối vẫn là điểm cần nỗ lực hơn, đặc biệt trong việc truyền thông và ứng dụng công nghệ thông tin để tạo sự minh bạch, công bằng, đảm bảo “không để ai bị bỏ lại phía sau, nhất là với bệnh nhân nghèo”. Bộ cũng đang hoàn thiện khung pháp lý, sửa đổi luật hiến ghép mô tạng nhằm tăng nguồn tạng từ người cho chết não và chết tim.
Lê Phương