Nhà chức trách cáo buộc, những nội dung này chứa hành vi “phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc” và “xúc phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người khác”.
Tôi cũng thỉnh thoảng gặp phải những nội dung rác trên mạng – là các video hoặc các chia sẻ (status) chứa nội dung độc hại, ngôn từ thiếu văn hóa, kích động bạo lực, hận thù. Ở thời đại số, những hành động thường được bao biện là “nói cho vui”, “chỉ để câu views” đều có thể trở thành “vũ khí” ngôn từ, gây chia rẽ con người, cộng đồng. Tôi tin là bất cứ ai đều có thể từng cảm thấy bức xúc, thậm chí lo ngại, trước những nội dung độc hại tương tự. Chẳng hạn, ở cấp độ nhẹ nhưng rất phổ biến là tình trạng nhại tiếng nói, giọng quê với sắc thái cợt nhả, coi thường người khác.
Không có sự sang hèn trong giọng nói, chỉ có đầy ắp văn hóa và bản sắc vùng miền. Tôi từng được nghe nhiều phương ngữ: tiếng “dạ” ngọt như mật của người miền Tây, tiếng “mạ, tê, mô” thân thương miền Trung, hay âm điệu nhanh, rành rọt của người Bắc. Mỗi vùng đất, mỗi cách nói đều mang theo lịch sử và văn hóa riêng. Thứ tiếng đó là kết tinh của nắng gió, của thổ nhưỡng, của tập quán sống.
Nhại giọng, mang lối sống, phong tục tập quán vùng miền ra để cười cợt không chỉ thiếu văn hóa, mà còn xúc phạm đến bản sắc của cả một cộng đồng. Điều đó làm tổn thương sâu sắc vì chạm vào niềm tự hào, vào căn tính của con người. Trong thời đại văn minh, tôn trọng khác biệt chính là thước đo của trí tuệ và nhân cách.
Điều nguy hiểm của những nội dung chia rẽ, miệt thị đó là chúng khoét sâu định kiến, tạo ra một “chiến tuyến ảo” giữa người Bắc – Trung – Nam, giữa thành thị và nông thôn, giữa “ta” và “họ”. Không ít người – vì tò mò hay tức giận – đã chia sẻ, bình luận, vô tình tiếp tay lan truyền thái độ cợt nhã.
Những TikToker ấy biến sự chia rẽ thành “nội dung”, biến nỗi tổn thương của cộng đồng thành công cụ kiếm tiền.
Thế hệ trẻ hôm nay lớn lên cùng TikTok, YouTube, Facebook – nơi mọi người đều có thể nói, quay, phát trực tiếp. Nhưng tự do ngôn luận không phải là tự do gây tổn thương. Khi dùng mạng xã hội, ta không chỉ đang nói với vài người, mà là với hàng triệu người khác, những người mang vùng miền, văn hóa và niềm tự hào riêng. Vì vậy, mỗi chữ, mỗi lời, mỗi video cần được cân nhắc như gieo một hạt giống. Hạt lành sẽ nở hoa hiểu biết, hạt độc sẽ mọc lên những mầm hận thù.
Pháp luật cần nghiêm minh, nhưng giáo dục và văn hóa mới là gốc rễ. Cần dạy cho con trẻ và chính chúng ta biết lắng nghe sự khác biệt. Ở trường học, thầy cô có thể kể cho học sinh nghe về giọng nói, trang phục, món ăn của từng vùng, để các em thấy đó là điều đáng tự hào chứ không phải thứ để châm chọc. Trên mạng xã hội, thay vì “bắt trend” tiêu cực, người trẻ có thể lan tỏa điều tốt – như những chiến dịch “Người miền nào cũng yêu Tổ quốc” hay “Tôi là người Việt Nam”…
Vẻ đẹp của đất nước chính là sự đa dạng trong thống nhất. Từ câu hò xứ Huế, điệu lý Nam Bộ, đến quan họ Bắc Ninh – tất cả đều cùng hát lên bản giao hưởng mang tên dân tộc. Không có “người miền nào tốt hơn”, chỉ có “người sống tử tế hơn”.
Tôi sinh ra ở Quảng Nam – vùng đất “chi, mô, răng, rứa” nặng giọng và đậm đặc chất miền Trung.
Gần 25 năm trước, khi tôi vào TP HCM học, buổi đầu đứng lên phát biểu trước lớp, bạn bè cười ồ. Họ trêu: “Nghe không hiểu chi hết!”. Tôi đỏ mặt, rồi cũng cười theo. Nhưng không ai kỳ thị, không ai coi thường. Bạn bè lắng nghe, hỏi lại, rồi trêu đùa thân thiện. Giọng nói trở thành nét riêng, không phải rào cản. Sự khác biệt không gây xa cách, ngược lại, giúp chúng tôi gần nhau hơn.
Giờ đây, khi đã làm cha, tôi lại nghe con trai tôi đọc vanh vách bảng chữ cái bằng giọng Quảng Nam. Tôi mỉm cười, đôi khi pha trò: “Con đọc nghe ‘lọa’ quá!”. Nhưng tôi thấy vui, vì giọng nói ấy là sự tiếp nối của bao thế hệ người Việt – những người không phân biệt mình đến từ đâu, chỉ biết sống tử tế, thương người, yêu quê hương.
Sự việc những TikToker bị bắt vì chia rẽ vùng miền thời gian qua là một lời cảnh tỉnh, không chỉ cho những ai “làm nội dung” trên mạng, mà cho tất cả chúng ta – những người đang góp phần hình thành không gian văn hóa số.
Lưu Đình Long