Tôi thuộc thế hệ đầu 9X. Khi còn nhỏ, tôi luôn nghe bố mẹ và các anh chị 7X, 8X kể rằng, ngày trước tấm bằng đại học là điều vô cùng danh giá. Ai thi đỗ vào trường “top đầu” đều được xem là niềm tự hào của cả gia đình, cả xóm. Đại học khi ấy vừa hiếm, vừa quý, bởi không phải ai cũng có điều kiện học và đủ năng lực để bước chân vào giảng đường. Đến thế hệ của tôi, việc vào đại học đã dễ hơn, nhưng vẫn là ước mơ lớn. Ngày nhận giấy báo trúng tuyển, tôi cảm thấy như mình mở ra cả tương lai tươi sáng.
Nhưng giờ đây, khi nhìn sang thế hệ các em Gen Z về sau, mọi chuyện đã thay đổi rất nhiều. Thi đại học bây giờ, như nhiều người vẫn đùa, là kiểu “phổ cập quốc gia”, “lọt sàng xuống nia”, “kiểu gì cũng có trường nhận”. Nghĩa là gần như ai cũng có thể học đại học, chỉ khác nhau ở chỗ: trường đó có phù hợp và có mang lại giá trị thực tế hay không?
Tôi không cho rằng điều này là xấu. Đó là sự dịch chuyển tự nhiên của thời đại, khi giáo dục được mở rộng, cơ hội tiếp cận tri thức nhiều hơn. Nhưng điều khiến tôi suy nghĩ là: giá trị thực sự của tấm bằng đại học, và rộng hơn là các loại bằng cấp, đang thay đổi thế nào?
Trong môi trường đang làm việc, ở một lĩnh vực đòi hỏi nhiều kinh nghiệm thực chiến, tôi nhận thấy hầu hết lãnh đạo và quản lý đều chỉ dừng ở trình độ đại học. Họ không học lên cao, không có bằng thạc sĩ hay tiến sĩ, nhưng vẫn đạt được vị trí cao nhờ kinh nghiệm, năng lực và mối quan hệ tích lũy qua nhiều năm. Với họ, việc học lên chỉ tốn thời gian và không mang lại kết quả tương xứng.
>> ‘Cú tát’ trắng tay khi tôi có bằng giỏi đại học, IELTS 6.5
Ngược lại, thế hệ trẻ hơn trong công ty – những bạn mới khoảng 25 tuổi – nhiều người đã là thạc sĩ, hoặc đang theo học các chương trình cao học. Các bạn học hành rất bài bản, tư duy tốt, nhưng lại thiếu kinh nghiệm và va chạm thực tế. Có khi, chính các bạn ấy cũng thừa nhận: “Em học vì nghĩ phải có bằng thạc sĩ mới được coi trọng, chứ cũng chưa biết sẽ áp dụng vào đâu?”.
Tất nhiên, ở những môi trường nghiên cứu, giảng dạy, hay học thuật, bằng cấp là điều bắt buộc. Tấm bằng ở đó không chỉ là giấy tờ, mà phản ánh năng lực chuyên môn, quá trình học hỏi và đóng góp tri thức. Nhưng trong khối doanh nghiệp, sản xuất, kinh doanh… nhiều khi kinh nghiệm và kỹ năng mềm lại quan trọng hơn tấm bằng.
Từ quan sát của bản thân, tôi nghĩ, điều quan trọng nhất không phải là có bằng cấp, mà là xác định rõ mình cần tấm bằng đó để làm gì? Nếu nó giúp ta mở rộng kiến thức, tiến xa trong nghề nghiệp, hoặc phục vụ cho định hướng tương lai, thì rất đáng để đầu tư. Nhưng nếu chỉ học để cho có, để được gọi là “thạc sĩ”, “tiến sĩ”, hoặc để làm đẹp hồ sơ, thì e rằng cái giá phải trả – thời gian, công sức, tiền bạc – không tương xứng với giá trị thật nhận được.
Bằng cấp là công cụ, không phải đích đến. Một tấm bằng chỉ có ý nghĩa khi nó được vận dụng vào thực tế, tạo ra giá trị cho bản thân và cho xã hội. Còn nếu chỉ nằm im trên tờ giấy, thì dù là bằng đại học hay tiến sĩ, cũng chỉ là một minh chứng rằng bạn từng đi học.
KLinh
- Gần 20 năm đổi ba đại học nhưng vẫn làm trái ngành
- ‘Sống sót sau cuộc sa thải hàng loạt nhờ có bằng cấp’
- Không bằng cấp nhưng lương ‘đè bẹp’ mấy người bạn tốt nghiệp đại học
- Hai bằng đại học nhưng tôi ‘chẳng được tích sự gì’
- Bất mãn khi ‘người nhiều bằng cấp không kiếm ra tiền’
- ‘Bằng cấp đầy mình nhưng mãi không giàu’