Kể từ khi nhậm chức Thị trưởng Uruapan tháng 9/2024, Carlos Manzo, 40 tuổi, thường mặc áo chống đạn và đội mũ cao bồi, dẫn đầu các cuộc đột kích của cảnh sát đối phó tội phạm tại thành phố miền tây Mexico này. Manzo muốn thực hiện cam kết chấm dứt nạn tống tiền hoành hành tại thành phố bằng “cuộc chiến tổng lực”, dù các băng đảng mà ông đối đầu đều áp đảo về hỏa lực.
Tối 1/11, ông bị sát thủ bắn chết khi đang chủ trì nghi thức thắp nến trong Ngày của Người chết, một trong những lễ hội tôn giáo lớn ở bang Michoacan. Sự việc lập tức gây rúng động, thổi bùng tranh cãi về chiến thuật đối phó băng đảng ở Mexico, bởi đây là vấn đề Thị trưởng Manzo và Tổng thống Claudia Sheinbaum có cách tiếp cận khác biệt.
Bang Michoacan, với dân số 4,7 triệu người, là một trong những khu vực thường xuyên xảy ra bạo lực, khi các băng đảng tranh giành quyền kiểm soát các tuyến đường buôn lậu ma túy và tống tiền. Tại thành phố Uruapan, chúng nhắm đến những nông dân trồng chanh và bơ.
Giới chức Uruapan và nông dân bản địa tìm cách đối phó nhưng luôn bị trả thù bằng bạo lực, khiến nhiều người bị sát hại. Tình trạng này thúc đẩy ông Manzo chọn cách tiếp cận mạnh tay.
Sau khi được bầu làm Thị trưởng, ông Manzo khuyến khích cảnh sát thành phố tiêu diệt tội phạm có vũ trang, treo thưởng cho những người bắn hạ được tay súng của băng đảng. Ông yêu cầu chính phủ liên bang trang bị vũ khí hạng nặng để cảnh sát địa phương có thể đối đầu ngang sức với hỏa lực của các băng đảng.
“Không thể dành cho tội phạm những cái ôm. Với tội phạm, chúng phải bị trừng trị”, ông Manzo nói hồi tháng 5, nhắc đến chiến lược “những cái ôm thay vì súng đạn” mà Tổng thống Sheinbaum và người tiền nhiệm Andres Manuel Lopez Obrador (AMLO) đề xuất. Ông thách bà Sheinbaum chứng minh chiến lược này có thể giảm tình trạng tội phạm tại Uruapan.
Người ủng hộ gọi ông là “Bukele của Mexico”, nhắc đến Tổng thống Nayib Bukele của El Salvador. Ông Bukele có chính sách đối phó băng đảng mạnh tay, giúp giảm đáng kể tỷ lệ tội phạm ở El Salvador, nhưng làm dấy lên lo ngại từ các tổ chức nhân quyền.
Lập trường cứng rắn khiến ông Manzo và bà Sheinbaum ở thế đối lập. Bà Sheinbaum cho rằng chính sách “chiến tranh tổng lực” với tội phạm mà Thị trưởng Uruapan và các chính quyền trước ông AMLO áp dụng là lý do dẫn đến bạo lực đẫm máu.
“Chúng không hiệu quả và đã tạo ra tình trạng bạo lực ở Michoacan”, bà nói.
Thay vào đó, Tổng thống Sheinbaum từ khi nhậm chức tháng 10/2024 chọn sử dụng tin tình báo và điều tra để nhắm mục tiêu chính xác hơn vào các băng đảng, tăng cường lực lượng vệ binh quốc gia, đồng thời giải quyết các nguyên nhân xã hội dẫn đến tội phạm. Bà hy vọng sẽ tránh gây ra thương vong hàng loạt như những “cuộc chiến tổng lực”.
Trong năm đầu nhiệm kỳ, chính quyền bà Sheinbaum thông báo đã bắt gần 35.000 tội phạm nghiêm trọng và phá hủy gần 1.600 cơ sở sản xuất ma túy, cao hơn so với trung bình 8.900 vụ bắt và phá hủy 380 cơ sở dưới thời AMLO. Theo giới chức, điều này giúp kéo giảm số vụ giết người ở Mexico xuống mức thấp nhất 10 năm và lượng ma túy tuồn vào Mỹ cũng giảm.
Nỗ lực còn giúp bà Sheinbaum được Nhà Trắng ghi nhận, tạm thời tránh nguy cơ Mỹ can thiệp quân sự vào Mexico để diệt băng đảng ma túy.
Tuy nhiên, tình hình thực tế cho thấy các băng đảng không lo sợ. Những tháng gần đây, chúng còn gây ra nhiều vụ giết người công khai, thể hiện sẵn sàng đối đầu giới chức Mexico.
Hồi tháng 5, các tay súng đi xe máy đã sát hại thư ký riêng và một cố vấn cấp cao của thị trưởng Mexico City khi họ đang ngồi trong xe giữa lúc tắc đường. Giới chức Mexico hồi tháng 6 phát hiện 20 thi thể ở bang Sinaloa, một số bị chặt đầu.
Tháng 9, hai nhạc sĩ Colombia bị bắt cóc và sát hại sau buổi biểu diễn ở Mexico, khiến Tổng thống nước này phẫn nộ. Tháng 10, một phóng viên chuyên đưa tin về băng đảng ma túy ở bang Durango bị giết, thi thể quấn trong chăn.
Các nhóm quan sát cho biết Mexico ghi nhận 112 vụ ám sát mang động cơ chính trị trong nửa đầu năm 2025, hơn 300 cảnh sát thiệt mạng trong 10 tháng qua, tăng 24% so với năm trước đó.
“Đây là một cú sốc để thức tỉnh”, Nancy Canjura, chuyên gia an ninh tại tổ chức Common Cause, nhận định. “Trong khi họ vẫn đang loay hoay tìm hiểu xem ai là kẻ cầm đầu, ai kiểm soát ai hoặc xung đột đang diễn ra ở đâu, thì những người chết vẫn nằm đó, và con số ấy cứ tiếp tục tăng lên”.
Theo bà Canjura, vụ sát hại ông Manzo “là bằng chứng xác thực rằng các băng nhóm tội phạm đang kiểm soát tình hình ở Mexico”.
Tổng thống Sheinbaum ngày 3/11 lên án vụ sát hại ông Manzo, nhưng từ chối thay đổi chính sách. “Chúng tôi sẽ tiếp tục nỗ lực để bảo vệ hòa bình, an ninh và công lý. Đó là con đường phía trước. Và chúng tôi sẽ không bao giờ, không bao giờ bỏ cuộc”, Tổng thống Sheinbaum trả lời báo giới.
Bộ trưởng An ninh Mexico Omar Garcia Harfuch nói sát thủ bắn Thị trưởng Manzo đã bị vệ sĩ của ông tiêu diệt tại hiện trường. Giới chức chưa xác định được danh tính và cho rằng người này có liên quan một băng đảng ma túy. Bộ An ninh Mexico cho biết họ đã bắt hai nghi phạm liên quan.
Người dân Mexico đã đổ ra đường tuần hành tại Morelia, thủ phủ Michoacan, để đòi công lý cho ông Manzo. Người ủng hộ Manzo đã la ó, yêu cầu Thống đốc Michoacan Alfredo Ramirez từ chức, khi ông đến dự tang lễ Thị trưởng Uruapan ngày 2/11.
Tổng thống Sheinbaum nói bà sẽ tăng cường các nỗ lực đối phó bạo lực ở Michoacan, bao gồm triển khai thêm lực lượng liên bang và bố trí một văn phòng công tố viên đặc biệt tại bang này. Bà cũng chỉ trích các đối thủ chính trị đã lợi dụng vụ ám sát ông Manzo để công kích chính phủ.
“Tất nhiên chúng tôi đang tự hỏi làm sao để củng cố chiến lược hiện tại?”, bà cho hay. “Nhưng tôi xin nhắc lại: Họ đang đề xuất điều gì? Quay trở lại cuộc chiến ma túy trước đây sao? Mexico đã làm vậy và thất bại”.
Như Tâm (Theo WSJ, AFP, Reuters)