Vài giờ sau khi khoảng 20 máy bay không người lái Nga bay vào không phận Ba Lan hồi tháng 9, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen tuyên bố đã đến lúc để Liên minh châu Âu (EU) thiết lập một “tường chắn UAV” để bảo vệ sườn phía đông khối.
Những vụ drone xâm phạm sân bay ở Đan Mạch và Đức sau đó càng củng cố quan điểm của các lãnh đạo khối rằng châu Âu cần khẩn trương tăng cường năng lực đối phó những mối đe dọa như vậy.
Tuy nhiên, ý tưởng “tường chắn UAV” của EU đến nay vẫn chưa có hướng đi rõ ràng. Kế hoạch này còn bộc lộ rạn nứt trong nội bộ khối, khi các nước bất đồng quan điểm về phương thức thực hiện và thẩm quyền quản lý.
“Tường chắn UAV” được coi là phép thử với tham vọng của EU trong nỗ lực tăng cường vai trò trong lĩnh vực quốc phòng, vốn do từng nước thành viên và NATO phụ trách. Kế hoạch bắt nguồn từ đề xuất mà các nước Baltic, Ba Lan và Phần Lan gửi EC năm 2024.
Những quốc gia trên xin tài trợ để triển khai các cảm biến và UAV để đối phó nạn buôn người, nhưng không nhận được nhiều sự ủng hộ. Sau khi Phó thủ tướng Ukraine Mykhailo Fedorov hồi tháng 4 trình bày với Chủ tịch EC về cách Ukraine đối phó UAV Nga, EU sửa lại đề xuất theo hướng tập trung vào quốc phòng.
Ngày 29/9, EC chính thức đề xuất lập “tường chắn UAV” với các nước thành viên, nằm trong 4 dự án quốc phòng lớn, để đối phó những mối đe dọa an ninh ngày càng tăng. Để triển khai, EU cần có sự đồng thuận của toàn bộ nước thành viên.
Đây sẽ không phải là một bức tường vật lý, mà là một mạng lưới phân tầng gồm các hệ thống phát hiện và đánh chặn, được xây dựng dựa trên năng lực chống UAV của từng quốc gia thành viên EU.
Rafael Loss, chuyên gia chính sách về quốc phòng, an ninh và công nghệ tại tổ chức nghiên cứu Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, cho biết khái niệm này không hẳn là mới. Loss chỉ ra rằng một dự án tên Sáng kiến Khiên bầu trời châu Âu (ESSI) nhằm tăng cường khả năng phòng không và chống tên lửa của châu Âu đã được triển khai trong nhiều năm.
Dù vậy, Loss cho rằng bằng cách mở rộng mạng lưới cảm biến dọc theo sườn phía đông EU, các quốc gia sẽ có thể xác định và theo dõi các cuộc xâm nhập UAV hiệu quả hơn.
“Phòng không của NATO vốn được thiết kế để đối phó với các mối đe dọa trên không di chuyển nhanh, như máy bay, tên lửa đạn đạo, tên lửa hành trình, vũ khí siêu thanh… nhưng chúng không chuyên biệt để chống UAV. Điều đó đang dần thay đổi do những gì chúng ta chứng kiến ở Ukraine”, ông nói.
Tuy nhiên, những quốc gia Nam Âu, như Italy và Tây Ban Nha, cho rằng những khoản đầu tư như vậy nên mang lại lợi ích cho cả EU, thay vì chỉ bảo vệ sườn đông. Quan điểm này đã khiến các nước ở tuyến đầu kêu gọi tinh thần đoàn kết trong EU.
“Chúng ta đã thể hiện tình đoàn kết suốt hai thập kỷ qua, trong đại dịch Covid-19, vấn đề kinh tế, nhập cư. Giờ là lúc đoàn kết cả về an ninh”, Thủ tướng Phần Lan Petteri Orpo nói.
Bất đồng bộc lộ rõ khi các nước EU họp thượng đỉnh ở Copenhagen, Đan Mạch hồi đầu tháng 10. Một nhà ngoại giao châu Âu cho biết Thủ tướng Đức Friedrich Merz đã chỉ trích kế hoạch “tường chắn UAV” bằng các ngôn từ “rất gay gắt”.
Một số quan chức EU hoài nghi tên gọi “tường chắn UAV”, cho rằng nó tạo ra cảm giác lầm tưởng về an toàn, vì không có hệ thống nào có thể ngăn chặn được mọi loại drone.
“Tôi hy vọng không ai coi ‘tường chắn UAV’ là cách dễ dàng để giải quyết các vấn đề quốc phòng”, bà Hannah Neumann, thành viên Ủy ban An ninh – Quốc phòng Nghị viện châu Âu, nói với Politico.
“Một bức tường chắn UAV không thể bảo vệ chúng ta khỏi các cuộc tấn công mạng, cũng không giúp cải thiện khả năng phòng không, sản xuất đạn dược hay khắc phục những vấn đề sâu hơn trong cơ chế ra quyết định và quy tắc tác chiến”, bà Neumann tiếp tục.
Một trở ngại nữa là khác biệt quan điểm giữa nhóm các nước nhỏ và cường quốc trong khối. Các quốc gia nhỏ hơn nhìn thấy nhiều lợi ích hơn khi để EC đóng vai trò điều phối, nhưng Pháp và Đức, vốn quen tự mình triển khai các chương trình mua sắm quy mô lớn, lại muốn giữ quyền kiểm soát.
Tại hội nghị thượng đỉnh ở Đan Mạch, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhận định mối đe dọa từ drone “tinh vi và phức tạp hơn nhiều” so với khái niệm “tường chắn UAV” trong đề xuất.
“UAV và chống UAV là các ưu tiên cần thực hiện”, ông Macron nói. “Nhưng chúng ta phải hiểu rõ rằng không có bức tường hoàn hảo nào cho châu Âu. Chúng ta đang đề cập đến một biên giới dài 3.000 km, liệu có khả thi không? Câu trả lời là ‘không'”.
Trong khi đó, Tổng thư ký NATO Mark Rutte mô tả “tường chắn UAV” là ý tưởng “tuyệt vời, kịp thời và cần thiết”, nhấn mạnh chi phí là lý do đặc biệt quan trọng để triển khai sáng kiến này. NATO đã phải điều động các tiêm kích F-35, F-16, trực thăng và hệ thống phòng không Patriot trị giá hàng tỷ euro để đối phó với các UAV có giá trị nhỏ hơn rất nhiều.
“Chúng ta không thể dùng những tên lửa trị giá hàng triệu USD để hạ UAV chỉ vài nghìn USD”, ông Rutte nói.
Nhằm thu hút thêm sự ủng hộ từ các quốc gia ở miền nam và miền tây châu Âu, EC đã mở rộng khái niệm “tường chắn UAV” ban đầu thành “Sáng kiến Phòng thủ Drone châu Âu”, bao gồm một mạng lưới hệ thống chống drone trải rộng khắp lục địa.
Tài liệu do EC công bố ngày 16/10 cho thấy sáng kiến này sẽ đi vào hoạt động vào cuối năm 2027, nhưng đây cũng là mốc thời gian khiến một số thành viên liên minh hoài nghi về tính khả thi. Giới chuyên gia còn lo ngại EU và NATO có thể “giẫm lên chân nhau”.
“EU và NATO cần phối hợp chặt chẽ trong vấn đề này”, ông Camille Grand, cựu quan chức cấp cao NATO, hiện là tổng thư ký Hiệp hội Công nghiệp Hàng không Vũ trụ, An ninh và Quốc phòng châu Âu, nói.
Như Tâm (Theo Reuters, Politico, AFP)